İslamiyet Öncesi Yazılı Edebiyat-Lys Edebiyat Konu Anlatımı

İslamiyet Öncesi Yazılı Edebiyat-Lys Edebiyat Konu Anlatımı

İslamiyet'in kabulünden önceki dönemde Türkler iki yazı

(alfabe) kullandılar: Göktürk yazısı, Uygur yazısı.

Bilinen en eski yazılı metinler Göktürk yazısıyla yazılmıştır. Bunlar, VI. yüzyıldan kalan "Yenisey Yazıtları" ve VIII. yüzyıldan kalan "Göktürk Yazıtları (Orhun Yazıtları)"dır.

NOT: "Yazıt" ya da "kitabe", bir kimse ya da bir olayın anısını yaşatmak için çoğunlukla taşlar üzerine kazınarak yazılan yazı demektir.

Uyarı: Türk edebiyatının edebi değer taşıyan ilk yazılı örnekleri Göktürk (Orhun) Yazıtlarıdır.

• ORHUN YAZITLARI

Dikili taşlar üzerine yazılmış olan bu yazıtlar Göktürklerin tarihinden söz etmektedir. Yazıtlar Orhun (Orhon) Irmağının eski yatağına dikilmiş olduğundan bunlara "Orhun Ya- zıtları", "Orhun Kitabeleri" de denmektedir.

İrili ufaklı birkaç dikili taştan oluşan bu yazıtların en önemlileri şunlardır:

• Tonyukuk anıtı: Göktürklerin dört kağanına vezirlik etmiş bulunan Bilge Tonyukuk tarafından 720 yılında yazdırılıp diktirilmiştir.

• Kültigin anıtı: Doğu Göktürklerini elli yıl süren Çin tut- saklığından kurtaran Kutluğ Kağan'ın küçük oğlu ve Bilge Kağan'ın kardeşi Kültigin adına 732'de diktirilmiştir.

• Bilge Kağan anıtı: Kutluğ Kağan'ın büyük oğlu Bilge

Kağan adına 735'te diktirilmiştir.

Kültigin ve Bilge Kağan yazıtlarının metni hükümdar ailesinden Yulug Tigin tarafından yazılmıştır. Yulug Tigin, edebiyatımızın, bilinen ilk yazarıdır diyebiliriz.

• Göktürk Yazıtları, XVIII. yüzyıl ortalarında bulunmuş, ancak XIX. yüzyıl sonlarında Danimarkalı doğubilimci Vilhelm THOMSEN tarafından okunmuştur (1893).

• Bu yazıtlardaki gelişmiş yazı dili, bunların ilk olmayabileceğini, bu aşamaya gelinceye dek pek çok yazılı ürün verilmiş olabileceği ihtimalini düşündürmektedir.

Not: Uygur yazı dilinin de çok eski ve çağına göre oldukça gelişmiş örnekleri olduğu biliniyor. Örneğin, Aprınçur Tigin'in iki şiiri Turfan kazısında bulunmuş ve okunup yayımlanmıştır