Truman Doktrini Türk dış politikasında devrim niteliğinde değişikliklere yol açtı. Başlangıçta doktrini, ABD ve Türkiye arasında sıcak ilişkilerin gelişmesine ve Sovyet isteklerinin geri çevrilmesine yardımcı bir unsur olarak değerlendiren Türk devlet adamları, SSCB'nin Orta Doğu'da izlediği politikalar karşısında, İngiltere'nin de etkisiyle, bütünüyle Batı ve özellikle ABD yanlısı bir dış politika yürütmeye başladılar.
Amerikan askeri yardımı çerçevesinde Türk ordusuna verilen malzemenin bakımı ve yedek parça gereksiniminin ancak bu ülkeden sağlanabilmesi, kısa süre sonra yardımların astarının yüzünden pahalı hale gelmesine yol açtı. Çünkü karşılıksız olarak verilen 100 milyon dolarlık ( 280 milyon lira ) savaş artığı askeri malzemenin bakımı ve yedek parçaları için bütçeden yılda 400 milyon lira, yani 143 milyon dolar, ayrılması gerekiyordu !.. Bu meblağın harcanmasıyla, Türkiye'nin savaş sonrasında elinde tutmayı başardığı dolar rezervleri kısa sürede eridi. İleriki yıllarda ABD'den yapılan ithalat arttıkça, dolar sıkıntısı daha da büyüyecek, bir kısır döngüye giren dış ticaret dengesi bir daha düzeltilemeyecek biçimde bozulacak, Türkiye'nin askeri ve ekonomik olarak dışa bağımlılığının temelleri "Truman Doktrini" ile atılmış olacaktı !..
Askeri ve ekonomik bağımlılık, geleneksel bazı dış politika tercihlerinin de Amerikan tercihleri yönünde geliştirilmesine yol açtı. Bunun en çarpıcı örneği Filistin sorununda görüldü. Yıllarca sorunun çözümü konusunda Arap ülkelerine destek veren Türkiye, kuruluşundan on ay sonra İsrail'i tanıyan ilk Müslüman ülke oldu !.. Ülkesindeki Musevilerin İsrail'e göç etmesine izin vererek, Yahudi nüfusunun artmasına yardımcı olan Türkiye, bu politikanın sonucunda Arap devletleriyle ilişkilerinde soğuk bir döneme girdi..
Truman Doktrini ile başlayan dönemde Türk toplumu da büyük bir değişim yaşıyordu. Vehbi Koç gibi girişimcilerin Amerikan firmalarının ticari mümessilliklerini almasıyla, buzdolabından otomobile kadar Amerikan malları ülkeye serbestçe girmeye başladı. Halk, Amerikan mallarını kullanmayı bir ayrıcalık sayıyor, buzdolabı olanlar salona, hatta misafir odasına koyuyor, Amerikan filmlerini izliyor, çocuklar Amerikan çizgi roman kahramanlarını küçük yaşta tanıyorlardı.. Tüm dünyayı etkisi altına alan Amerikan hayat tarzı, daha sanayi devriminin eşiğindeki Türkiye'yi de kaplamaya başlamıştı...
Birkaç yıl içinde ülkede Amerikalıların sayısı da hızla artmaya başladı. Büyük kentlerde, mahalle aralarında bile, "Coni" komşularımız oldu !.. Bazısı, üçü beşi bir arada oturan asker Amerikalılar.. Bazısı eş ve çocukları ile gelen uzman Amerikalılar.. Hepsinin hali vakti yerinde, altlarında arabaları...
Türkiye, iktidardaki ve muhalefetteki siyasetçileriyle, askerleriyle, basınıyla ve halkının geniş kesimleriyle, yeni yerinden memnundu. Çünkü, keçi sakallı, silindir şapkalı Sam amca, 1939 yılından beri bizden devamlı bir şeyler talep eden "Moskof ayısı"na karşı bizi korumaya başlamıştı !..
Ayrıca Türkiye, Truman Doktrini ve ardından gelen Marshall Planı ile bir miktar ekonomik yardım da almıştı ve alıyordu. Bu yardım, gerçi Yunanistan'ın aldığından hayli azdı. İki ülkeye birden ayrılan 400 milyon doların dörtte üçünden fazlası Yunanistan'a gidiyordu. Çünkü iç savaş içindeydi Yunanistan ve komünistlerin ezilmesi için, bizden daha fazla yardıma gereksinimi vardı. Ama öyle de olsa, o yardımın, o dönemin Türk ekonomisine faydası gene de büyüktü...
Bu yardım mekanizmalarının işleyebilmesi için, Yunanistan gibi Türkiye de, ABD ile ikili antlaşma imzalamıştı. Antlaşmalar, Amerika'nın - yardım alan diğer ülkeler gibi - Türkiye'ye koyduğu standart şartları içeriyordu. Bunlara göre Türkiye, yardımları amacına uygun bir şekilde kullanacaktı. Parasını istikrarlı, bütçesini dengeli tutacaktı. İç ve dış rekabette engelleyici önlemler almayacak, müdahaleci davranmayacak, piyasa mekanizmalarının işlemesini kolaylaştıracaktı.. Bunlar, bugünkü IMF koşulları gibi ayrıntılı olmasa da, ilke bazında onları andıran bazı yükümlülüklerdi.. Ve Türkiye de bunlara uymayı taahhüt etmişti !..
Antlaşmalardaki ifadeler, katı değildi. Ama Türkiye onları fiilen kontrol edecek olan özel bir Amerikan İktisadi Misyonunun kurulmasını kabul ediyordu. Bu misyonun örgütü Ankara'da yerleşecekti. Mensupları, ABD Büyükelçiliği mensuplarının tüm diplomatik ayrıcalıklarına sahip olacaklardı.. Buna paralel olarak, tüm ABD vatandaşlarının Türkiye'ye ve Türkiye içinde her türlü seyahatleri kolaylaştırılacaktı !..
Böylece, Amerikan yardımıyla birlikte, çok sayıda Amerikan görevlinin de Türkiye'ye gelip yerleşmelerinin altyapısı hazırlanmış oluyordu.. Ayrıca, yapılan yardımların amaçları ve içerikleri hakkında iki ülkede de geniş yayınlar yapılması öngörülüyordu ki, bunun sonradan hayli ilginç sonuçları ortaya çıkacaktı !..
Truman yardımıyla ilgili, 12 temmuz 1947 tarihli antlaşmada şöyle deniliyordu :
"Türkiye hükumeti, bu yardımın amacı, kaynağı, mahiyeti, genişliği, miktarı ve ilerleyişi hakkında Türkiye'de tam ve devamlı yayın yapacaktır.." ( Madde 3, fıkra 2 )
Türkiye'nin, yardımla ilgileri bilgileri yayma yükümlülüğü de, şu şekilde formüle ediliyordu :
"T.C. hükumeti, bu tür bilgileri yayın araçları emrine amade tutacak ve yayım için uygun kolaylıklar sağlanmasını temin etmek üzere pratik önlemler alacaktır.." ( Madde 7, fıkra 3 )
Bu, Türk hükumetinin kendi yurttaşlarına Amerikan propagandası yapma görevini üstlenmesi demekti !..
Ve Türk hükumeti, bu maddelerin gereğini özenle yerine getirdi !..
Devlet radyosunda Marshall yardımından gelen traktörler, cipler, pulluklar için özel programlar yapılıyor ; gazetelerde, bu malzemelerin gemilerden indirilişi ile ilgili resimler ve röportajlar görülüyordu..
Ayrıca, Amerikalılar tarafından hazırlanan resimli, krokili broşürler yayımlanıyordu. Marshall Planı'nın "felsefesi"anlatılmaya çalışılıyordu.. Ama şunu da unutmamak gerekir : Bu gibi propaganda yayınları, sadece Türkiye'de değil ; Avrupa'da, plan çerçevesindeki her ülkede yapılıyordu. Fransa, İtalya, İngiltere ve Almanya gibi...
Bunun amacı, sadece planın tanıtılması için değil, Avrupa'daki Sovyet yayılmacılığına karşı bir kalkınma ve korunma sistemi oluşturmaktı. Savaş sonrası gelişmiş olan, Fransa ve İtalya'daki Komünist partilerin propagandasını etkisiz kılmaktı..
Yardımın büyük bölümü, ABD'de üretilen malların gönderilmesiyle gerçekleşiyordu. Bunlar, planın uygulanması için, Amerikan bütçesine konulan paralarla satın alınıyordu. Ama bu arada ABD'nin iç ekonomisine büyük bir canlılık getiriyordu.. Bu gelişmeden, yardım kapsamına girmeyen Amerikan malları da yararlanıyordu. Marshall yardımıyla birlikte onlar da tanıtılmış oluyordu..
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce ve savaş sırasında, Türkiye'de yerli malı kullanılması esastı. Ama bir de, Türkiye'de üretilmeyip ithal edilen mallar vardı ki, onlar arasında en güvenilenleri Alman mallarıydı, biraz da İngiltere.. Savaştan sonraki durum ise tamamen başkaydı : Alman malı zaten tarihe karışmıştı. Almanlar mal üretmek şöyle dursun, bombalarla yıkılmış şehirlerindeki enkazı bile kaldıramıyorlardı.. İngiltere, galip devletler arasında olmasına rağmen, savaştaki kayıplarının etkisinden kurtulup, belini doğrultamamıştı..
Bu ülkelerin de, Türkiye'ye mal ihraç eden tüm öteki ülkelerin mallarının da yerini, artık hızla Amerikan malları alıyordu. Sadece Marshall yardımıyla hediye gibi gelen traktörler değil, piyasada parayla satılan radyo, buzdolabı, otomobil gibi dayanıklı tüketim malları arasında da Amerikan markalı olanlar rakipsizleşiyordu..
Durum başka alanlarda da öyleydi. Amerikan filmleri, zaten savaşın son döneminden itibaren rakipsiz hale gelmişti. Onu kısa bir süre içinde Amerikan müziği izledi. Bing Crosby, Judy Garland gibi sanatçıların filmlere de yansıyan melodileri bilinir oldu..
"Aranjman" lafının çıkışı da o sıralardadır. Bu, Amerikan şarkılarını, sözlerini Türkçeleştirerek söylemek demekti.. Örneğin ;
"Amerikan kovboyları, aslan Cinotri
Cinotri'nin yumrukları demir gibi.."
Buradaki "Cinotri", o dönemin ünlü yıldız-şarkıcılarından Gene Autry idi !..
Benim çocukluğuma ( 5-6 yaşlarıma ) denk gelen 1958-59 yıllarında ise bu "aranjman" biraz deformasyona uğramıştı :
"Amerikan kovboyları, aslan Cinotri
Donsuz ata binerler,..."
Daha sonraki yıllarda, Amerika'ya doğrudan doğruya hitap eden şarkı sözleri de yazılıp bestelenecekti ;
"Amerika, Amerika
Türkler dünya durdukça
Beraberdir seninle
Hürriyet savaşında.."
Bunu da, dönemin ünlü solistlerinden Celal İnce söylüyordu..
Yine çocukluğumdan, unutamayıp da aklımda kalan başka bir tekerleme daha var :
Bir-ki-üçler ; yaşasın Türkler
Dört-beş-altı ; Polonya battı
Yedi-sekiz-dokuz ; Ruslar domuz
On- on bir- on iki ; İngiltere tilki
On üç- on dört- on beş ; Amerika kardeş...
Bu yaşımda, ve de yaşadıklarımdan sonra, isterseniz bana gülebilirsiniz ama ; bu tekerlemenin bile o dönemin yardım siyaseti propagandası için çıkarıldığını düşünüyorum !..
Doğal olarak, her etkinin bir tepkisi olur. Amerikan etkisinin bu kadar hızla ve yaygın bir şekilde artmasına karşı, "Artık bu kadarı da fazla" diyenler de çok oluyordu. Örneğin, dönemin mizah dergilerinden "Marko paşa" ; Sabahattin Ali'nin başyazıları, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz'ın yazıları, Mim Uykusuz'un karikatürleriyle çıkan, ikide bir kapatılıp, yayınına "Merhum paşa", "Malum paşa" gibi adlarla devam eden ünlü "haftalık siyasi mizah gazetesi" idi..
Enfazla satan gazetenin tirajı 20.000'ler civarındayken, Marko paşa'nın satışı 60.000'e kadar çıkabiliyordu..
Ama bu arada, Sabahattin Ali'nin 1948'in yaz aylarında, önce mali gücü, sonra da hayatı sona erdiriliyordu.
Amerikan kültür emperyalizminin büyüyüp palazlanan çarkı, artık dişlileri arasına "aykırı" düşünen aydınları almaya ve yok etmeye başlamıştı !..
( Bu yazıda Altan Öymen'in "Değişim Yılları" kitabından alıntılar yaptım..)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder