Rusya Kömür Havzaları

Rusya Kömür Havzaları

Çarlık Rusya’sının 1917 yılında yapılan devrimle Sosyalist Sisteme geçmesi ve çevresindeki 14 devleti de alarak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ni kurmasıyla dünyanın en geniş ülkesi olan bu devlet 22 milyon kilometrekareden fazla alan kaplamaktaydı ve nüfusu 290 milyon civarındaydı. Bu ülke uzun süre kömür rezervleri ve üretimi bakımından ön sıralarda bulunmuştur.
Sovyetler Birliği 1990 yılında dağılmış ve 14 ayrı bağımsız devlet ortaya çıkmıştır. Rusya Federasyonu bugün de 17 milyon km2’yi aşan yüzölçümüyle dünyanın en geniş ülkesidir ve nüfus 147 milyon civarındadır. Ukrayna ve Kazakistan gibi ülkelerde kömür rezervlerinin bir kısmı kalmasına karşın, Rusya Federasyonu günümüzde de dünyanın en önemli kömür rezervine sahip ve kömür üreticisi ülkelerinden biridir.
Rusya Federasyonu yaklaşık 50 milyar ton maden kömürü ve 108 milyar ton linyit olmak üzere toplam 157 milyar ton kömür rezerviyle dünya kömür rezervlerinin % 17’sini barındırır ve rezerv bakımından ABD’den (%27) sonra ikinci sırada yer alır.
Rusya Federasyonu’ndaki kömür rezervlerini Avrupa kesimi ve Asya kesimi olmak üzere iki ana grup altında toplamak mümkündür.

Rusya Federasyonu’nun Avrupa Kesimindeki Havzalar

Rusya’nın Avrupa kesimi kömür rezervlerinin en büyüğü Moskova veya Tula Bölgesi yatakları olup, bu rezervler karbonifer devrine aittir. Buradan elde edilen kömür, Avrupa’nın en büyük sanayi merkezlerinden biri olan Moskova-Tula ve yakın çevreleri sanayi bölgesinin enerji ihtiyacını karşılamada ve yakın çevredeki termik santrallerde kullanılır.
Avrupa Rusya’sının diğer önemli kömür yatakları Ural dağları havzaları olup, bunların Asya veya Avrupa’da kabul edilip edilmeyeceği konusunda çelişkiler bulunmaktadır. Ural dağları havzalarının en kuzeyde bulunanı, Peçora havzasıdır. Kuzey kutup dairesinin kuzeyinde yer alan bu havzada yılda 30 milyon ton kadar maden kömürü üretilmekte ve demiryolu ulaştırmasıyla Petesburg çevresi sanayi bölgesine gönderilmektedir. Ancak uzun süren kış devresi ve yine uzun geçen gece süreleriyle şiddetli soğuklar üretimdeki verimi düşürür. Hatta bu havzaların işletilmedikleri yıllar da olur.
Ayrıca Uralların orta ve güney kesimlerinde de irili ufaklı pek çok kömür havzası yer almaktadır. Ural dağlarının çevresindeki sanayinin ihtiyacını karşılayan bu havzalar açılmadan önce, sanayi tesisleri ihtiyaç duydukları kömürü yaklaşık 2400 km uzaklıktaki Kuzbass havzasından karşılamaktaydılar. Orta ve Güney Urallardaki kömür havzalarında yapılan üretim yılda 50 milyon tona yaklaşmaktadır.
Bu havzalar dışında Avrupa kesimindeki bir diğer rezerv alanı da Donbass havzasıdır. Bu havzanın çok büyük kısmı Ukrayna sınırları içinde kalmasına karşın, Moskova ve batıdaki sanayi merkezlerine yakın olması ve Rusya’nın en önemli antrasit kaynağı olması nedeniyle Rusya Federasyonu için önemini günümüzde de korumaktadır. Bu alandan elde edilen kömür Moskova ve Ukrayna endüstri alanlarında kullanılmaktadır. Buradaki kömür damarlarının kalınlığının az olması ve Alpin hareketlere maruz kaldıkları için bazı yerlerde kırılmış olmaları işletmeyi güçleştirmekte ve maliyeti artırmaktadır.

Rusya Federasyonu’nun Asya Kesimindeki Havzalar

Kuzbass (Kuznetsk) Taşkömürü Havzası: Coğrafi konum olarak batı Sibirya’nın güneyinde, Uralların doğusunda yer alır. Sahadaki kömür rezervleri daha çok kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan bir depresyonda yataklanmışlardır. Havza bugün Rusya Federasyonu’nun en büyük taşkömürü havzası olup, dünya taşkömürü havzaları arasında da birkaç büyük havzadan biridir. Özellikle 1950’li yıllardan sonra gelişme göstermiştir. Üretimi yapılan kömür Trans-Sibirya hattıyla tüketim merkezlerine gönderilmektedir.
Rezervlerin zengin ve damarların kalın olması havzada açık işletme yönteminin uygulanmasına olanak sağlamaktadır. Ayrıca havza kömürlerinin Karbonifer ve Permien dönemine ait olması ve metalurji koku üretimine elverişli olması önemini iyice artırmaktadır.
Bu kömür havzasının çevresinde sadece demir-çelik ve metal dışı madenleri işleyen fabrikalar değil, birçok termik santral, kömür türevi kimyasalları üreten fabrikalar, yarı işlenmiş metalurji ürünlerini işleyen fabrikalar, plastik malzeme, gübre ve ilaç fabrikaları da kurulmuştur. Böylece Novo Kuzbass denilen bu saha, 1960’lı yıllara kadar yapılan planlı çalışmalardan sonra dünyanın en önemli sanayi bölgelerinden biri olmuştur.
Kuzbass Havzası 1990 sonrası Rusya Federasyonu sınırları içinde kalan taşkömürü havzalarının en büyüğü olup, yıllık üretim bakımından da ülkede ilk sırada bulunmaktadır.

Karganda Kömür Yatakları: (Kazakistan’da kalmıştır)

Bu saha Kuzbass ile Ural havzaları arasında yer almaktadır. Kömür rezervinin 50 milyar ton civarında olduğu tahmin edilen havzada kömür tabakaları kalın ve yüzeye yakın olduğundan açık işletme yöntemi uygulanır. Havzada üretilen kömür Ural bölgesindeki sanayi tesislerinde kullanılır.

Angara Kömür Havzası

Baykal Gölü kuzeybatısında bulunmaktadır. Kesin olmamakla birlikte Rusya Federasyonu’nun aşağı kesimindeki kömür havzaları içinde Kuzbass havzasından sonra ikinci büyük havza durumunda bulunmaktadır. Üretim Angarsk ve Çeremhova gibi merkezlerdeki sanayi tesislerine gönderilir.

Diğer Havzalar

Rusya Federasyonu’nda yukarıdaki kömür havzalarının yanı sıra, özellikle Sibirya’da pek çok havza yer almaktadır. Bu havzaların çoğunda linyit ve maden kömürü rezervleri bulunmaktadır. Bunlar arasında Tonguşka havzası, Kolima havzası ve Lena havzası maden kömürü ve aynı zamanda linyit içeren havzalardır. Bu havzadaki rezervlerin Kuzbass havzası kadar zengin olduğu ancak, ülkenin iç kısımlarında yer alması ve iklim koşullarının işletmeye engel oluşturması nedeniyle henüz tam anlamıyla işletilmediği görülmektedir.