TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

A. TARİH BİLİMİ

1. Tarih Biliminin Konusu

Tarihin Tanımı:

· Tarih, geçmişte yaşamış insan topluluklarının, her türlü faaliyetlerini yer ve zaman belirterek, sebep-sonuç ilişkisi içinde, tarafsız olarak inceleyen bilim dalıdır.

· Tarih, bütün yönleriyle insanlığın geçmişini inceler.

· Tarih, geçmişle gelecek arasında bir köprüdür.

· Tarih, insanlığın ortak mirasıdır.

· Tarihine sahip çıkmayan, tarihini unutmuş bir millet, hafızasını kaybeden bir insana benzer.



Tarih Biliminin Özellikleri:

· Geçmişteki olayları inceler.

· İnsan toplulukları tarafından meydana getirilir.

· Belgelere dayanır.

· Yer ve zaman belirtilir.

· Olaylar arasında sebep - sonuç ilişkisi vardır.

· Tarihî olaylar tekrarlanamaz.

· Deney ve gözlem yapılamaz.



Tarihçinin Özellikleri:

· Objektif (tarafsız) olmalıdır.

· Olayın meydana geldiği devrin şartlarını ve değer yargılarını iyi bilmelidir.

· Araştırmayı, mümkün olduğu kadar olayın geçtiği yerde yapmalıdır.



Tarihin Konusu:

· Geçmiş zamanda yaşayan insan topluluklarının her türlü faaliyetidir.



Tarihimizi Öğrenmenin Faydaları:

· Vatan ve millet sevgisi gelişir.

· Millî birlik ve beraberlik duyguları güçlenir.

· Yöneticiler, geçmişteki olaylardan ders alır.

· Millet olarak geleceğe daha güvenle bakabilecek duruma gelebiliriz.

· Kültür, sanat, bilim, ekonomi, mimari ve düşünce alanlarındaki birikimler, bize yol gösterir.



Tarih Biliminde Yer ve Zamanın Önemi:

· Yer ve zamanın belirtilmesiyle olayın gerçek olup olmadığını anlarız.

· Olayın geçtiği yer ile olayın meydana geldiği zaman dilimi, o olayın sebep ve sonuçlarını belirlememizde gereklidir. Çünkü o yerin iklimi, yaşam şartları, madenleri, o zaman içindeki nüfusu, o zaman içindeki toplumsal değerler olayın meydana geliş sebeplerini oluşturabilirler.



Tarih Biliminde Sebep-Sonuç İlişkisinin Önemi:

· Tarihte, bütün olaylar bir zincirin halkaları gibi birbirine bağlıdır. Her olay kendisinden önceki olayın sonucu, kendisinden sonraki olayın sebebidir.

· Önceki olayı bilmezsek, bir sonraki olayı iyi kavrayamayız.



Tarih Biliminde Olay ve Olgu Kavramları:

· Olay, insanları ilgilendiren, sosyal, siyasal ve dînî alanlarda meydana gelen, başlangıcı ve bitişi beli olan gelişmedir.

· Olgu, aynı özellikteki tarihi olayları kapsayan ve belli bir süreci ifade eden genel bir kavramdır. Meselâ:

Olay > Anadolu'nun Türkler tarafından fethi

Olgu > Anadolu'nun Türkleşmesi

Olay > Amerika'nın keşfi

Olgu > Sömürgeciliğin başlaması


2. Tarih Biliminin Yöntemi

· Tarih biliminin yöntemi; araştırmadır.

· Tarihteki bir konuyu araştıran tarihçi, sırasıyla aşağıdaki yöntemleri uygular:



1. Kaynak Arama:

Önce olayla ilgili kaynaklar aranır. Kaynaklar ikiye ayrılır:

a) Ana Kaynaklar / Birinci El Kaynaklar:

Olayın geçtiği döneme ait kaynaklardır.

b) İkinci El Kaynaklar:

Ana kaynaklardan yararlanılarak hazırlanan kaynaklardır.

· Ayrıca kaynakları yazılı ve yazısız kaynaklar diye de ikiye ayırabiliriz:

1. Sözlü (Yazısız) Kaynaklar:

Evler, kaleler, tapınaklar, heykeller, silah, eşyalar, destanlar, efsaneler, fıkralar, atasözleri örf ve adetler vb...

2. Yazılı Kaynaklar:

Kitabeler, fermanlar, kanunlar, mahkeme kayıtları, noterlik yazıları, gazeteler, dergiler seyahatnameler, film ve fotoğraflar vb...



2. Verileri Tasnif, Tahlil ve Tenkit Etme:

a) Tasnif (Sınıflandırma): Elde edilen bilgiler zamana, mekâna ve konuya göre tasnif edilir.

b) Tahlil (Analiz, İnceleme): Kaynaklardan elde ettiğimiz bilgiler güvenilir mi? Karşılaştırma yapılarak bilgiler bu yönde incelenir.

c) Tenkit (Eleştiri): Elde edilen bilgilerin işe yarayıp yaramadığı, hangi bilgilerin kullanılacağı belirlenir.

Dış tenkit; eser sahte mi, iç tenkit; eserde yazılanlar doğru mu?



3. Sentez (Birleştirme):

· Kaynaklardan elde edilen bilgilerin düzenlenerek yazılması aşamasıdır. Yazarken;

· Olaylar, o dönemin şartları göz önüne alınarak,

· İyi bilinmeyen bir olayı, benzer olaylarla açıklamaya çalışmamak ilkelerine dikkat edilmelidir.

3. Tarihin Tasnifi (Sınıflandırılması)

1. Zamana Göre Sınıflandırma: (Ortaçağ Tarihi, 9. Yüzyıl Tarihi gibi)

2. Mekâna Göre Sınıflandırma: (Türkiye Tarihi, Avrupa Tarihi, Çorum Tarihi gibi)

3. Konuya Göre Sınıflandırma: (Tıp Tarihi, Sanat Tarihi, Hukuk Tarihi gibi)



Tarihin Sınıflandırılmasının Sebebi:

Öğrenmeyi, öğretmeyi, araştırmayı kolaylaştırmaktır.



Tarihin Çeşitleri:

Yazılışına Göre Tarih Çeşitleri:

• Hikâyeci Tarih: Olaylar bir masal gibi anlatılır. Eski Yunan’da Heredot’un Historia adlı eseri gibi.

• Öğretici Tarih: Toplumu ahlâkî yönden eğitmek ve millî birliği güçlendirmek için yazılır: Tukidides’in Peleponnes Savaşları gibi.

• Sosyal Tarih: Toplumların ortaya koyduğu kültür ve uygarlığı araştırmak için yazılır.

• Bilimsel (Araştırmacı) Tarih: Olayları sebep-sonuç ilişkisi içinde, tarafsız olarak inceler. 19. yüzyılda gelişmiştir. Günümüz tarih anlayışının temelini oluşturur.



Konularına Göre Tarih Çeşitleri:

• Genel Tarih: Olayları bir bütün olarak ele alır: Dünya Tarihi gibi.

• Özel Tarih: Sadece belli bir toplumu, milleti ya da dini araştırır. Türk Tarihi, İslâm Tarihi gibi.

• Siyasi Tarih: Devletleri, kuruluşları, savaşları, antlaşmaları ile araştırır. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi gibi.

• Uygarlık Tarihi: Toplumların kültürel alanda yaptığı faaliyetleri araştırır. Türk Medeniyeti Tarihi gibi.



Tarih ve Yazı İlişkisi

· Yazı, Mezopotamya'da Sümer şehir devletleri zamanında bulunmuştur. (M.Ö. 3200-3500)

· Yazı, tarih bilgilerinin ortaya çıkmasına hız kazandırmıştır.

· Yazının bulunuşu tarihçiler tarafından tarihin başlangıcı olarak kabul edilir.

· Tarih yazının icadıyla başlar.

· Tarihçiler yazının bulunuşunu tarihin başlangıcı olarak kabul ederler. Çünkü yazının bulunuşu ile birlikte o dönemler hakkındaki bilgilerimiz birdenbire artmıştır.

· Bu nedenle yazının icadından önceki dönemlere, o dönem hakkındaki bilgilerimiz sadece yazısız belgelere dayandığı ve az olduğu için Karanlık Devirler veya Tarih Öncesi Devirler denir.

· Yazının bulunuşundan sonra bilgilerimiz birden bire artar. Yazının icadından sonraki dönemlere de Tarih Devirleri (Çağları) denir.





A) TARİH ÖNCESİ DEVİRLER

I. TAŞ DEVRİ:

Yontma Taş Devri (Paleolitik Devir)

İnsanlığın yaşadığı en eski ve uzun devirdir.

• İnsanlar avcı ve toplayıcı, yani tüketicilerdir.

• Mağara ve ağaç kovukları barınak olarak kullanılmıştır.

• Mağara duvarına resimler yapılmıştır.

• Göçebe yaşam tarzı vardır.

• Taş ve kemikten kesiciler, deliciler, iğneler, bizler yapılmıştır.

• Dönemin sonlarına doğru ateş bulunmuştur.



Orta Taş Devri (Mezolitik Devir)

Yontma Taş Devri’nden Cilâlı Taş Devri’ne geçiş dönemidir. Buzullar erimeye başlamıştır.

• İnsanlar ölü gömmeyi ve balık avlamayı öğrenmiş-lerdir.



Cilâlı Taş Devri (Neoliitik Devir)

• Buzul Çağı sona ermiştir.

• Tarımsal üretim başlamıştır.

• İnsanlar üretici durumundadır.

• Bazı hayvanlar evcilleştirilmiştir.

• Özel mülkiyet kavramı doğmuştur.

• Değiş-tokuş şeklinde ticaret başlamıştır.

• Meslekler doğmuş, işbölümü ortaya çıkmıştır.

• Köyler kurulmuştur.

• Bitki liflerinden elbise yapılmış, dokumacılık başla-mıştır.

• Menhir ve dolmen denilen anıtmezarlar yapılmıştır.



Kalkolitik Devir (Taş-Bakır Devri)

Maden Devri’ne geçiş dönemidir.



II. MADEN DEVRİ:

Bakır Devri

• Kolay işlendiğinden bakır madeni kullanılmıştır.

• Bakırdan araç ve gereçler yapılmıştır.

• Köyler büyümüştür.

• Altın ve gümüş işlemeciliği zamanla gelişmiştir.



Tunç Devri

• Bakır ve kalayın karışımıyla daha sert olan tunç elde edilmiştir.

• Tekerlek icat edilmiştir.

• Hayvan arabaları kullanılmış, daha mesafeli ticaret başlamıştır



Demir Devri

• Daha dayanıklı araçlar ve silahlar yapılmıştır.

• Saban ve orak kullanılmasıyla üretim artmıştır.

• Şehir devletleri ve imparatorluklar kurulmuştur.

• Yazının bulunmasıyla tarih öncesi devirler sona ermiştir.



Tarih Öncesi Devirlerin Genel Özellikleri

¨ Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında, kullanılan araç ve gereçlerin malzemesi dikkate alınmıştır.

¨ Tarih öncesi dönemlere karanlık devirler de denir.

¨ Bütün devirler bütün toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.

¨ Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamamıştır.

¨ Devlet düşüncesinin ortaya çıkması Tunç Devri’ndedir.

¨ İnsanların ihtiyaçları, icatları ortaya çıkarmıştır.



B) TARİH DEVİRLERİ

a) İlkçağ: (Yazının İcadı M. 3200 – Kavimler Göçü 375)

b) Ortaçağ: (Kavimler Göçü 375 – İstanbul’un Fethi 1453)

c) Yeniçağ: (İstanbul’un Fethi 1453 – Fransız İhtilali 1789)

d) Yakınçağ: (Fransız İhtilali 1789 – Günümüze dek.)

Tarihi çağlara ayırmanın bilimsel bir yönü yoktur. Araştırmayı ve öğrenmeyi kolaylaştırmak içindir.

Günümüz için atom çağı, uzay çağı, bilgi çağı gibi tanımlamalar da yapılmaktadır.



Tarih Çağlarının Genel Özellikleri

a) İlkçağ / Antikite (M.Ö.3200 - M.S.375)

· Yazının icadı ile kavimler göçü arası dönemdir.

· Çok tanrılı dinler yaygındır.

· Köleci toplum vardır.

· Tarım ve hayvancılık yapılır.

b) Ortaçağ (375 - 1453)

· Merkezi krallıklar yıkılmış, feodalite dönemi başlamıştır.

· İslamiyet doğmuştur.

· İslâm’ın Altın Çağı yaşanmıştır.

· Avrupa’da karanlık çağ yaşanmaktadır.

· Skolâstik düşünce çağa egemen olmuştur.

c) Yeniçağ (1453 - 1789)

· Merkezi krallıklar yeniden güçlenmiştir.

· Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform, Aydınlanma Çağı yaşandı.

· Avrupa’da bilimsel gelişmeler hızlanmıştır.

· Sömürgecilik artmıştır.

d) Yakınçağ (1789 - … )

· Merkezi krallıklar ve çok uluslu imparatorluklar yıkıldı.

· Milli devletler kuruldu.

· Demokrasi, cumhuriyet, eşitlik ve milliyetçilik yayıldı.

· Sanayi inkılâbı sonucunda rekabet hız kazandı.

· Liberalizm ve Sosyalizm akımları sistemleşti.

· İşçi sınıfı ortaya çıkmıştır.

· I. ve II. Dünya Savaşları yaşandı.



4. Tarihin Diğer Bilimlerle İlişkileri

Tarihin İlişkide Olduğu Diğer Bilimler:

· Coğrafya: Tarih, olayın geçtiği yerin fizîki ve beşerî özelliklerini Coğrafya'dan öğrenir.

· Arkeoloji: Toprağın ve suyun altında kalmış olan tarihi eserleri ortaya çıkarır. Kazı bilimi.

· Kronoloji: Tarihi olayların zamanlarını belirleyerek, meydana geliş sıralarını düzenler. Takvim bilimi.

· Paleografya: Eski yazıların okunmasını sağlayan bilim dalıdır. Yazı bilimi.

· Paleontoloji: Fosilleri inceler.

· Epigrafya: Taş, mermer gibi sert cisimler üzerine yazılan yazıları inceler. Kitabeler Bilimi.

· Sosyoloji: Sosyal olayları, insanlar ve toplumlar arası ilişkileri inceler.

· Antropoloji: Toplumların ırk yapılarını inceler.

· Filoloji: Dilleri ve diller arasındaki bağları inceler.

· Etnografya: Örf, adet, gelenek ve görenekleri inceler.

· Diplomatik: Günümüze kadar gelmiş olan resmi belgeleri, fermanları vb. inceler.

· Heraldik (Mühür Bilimi): Resmi belgelerdeki mühür, arma ve özel işaretleri inceler.

· Nümizmatik / Meskûkât: Para Bilimi

· Kimya (Karbon 14 Metodu): Herhangi bir tarihî eserin yaşını hesap eden bilimdir.

· Onomastik: Yer adlarını inceleyen bilim dalıdır.

· Şecere: Soy kütüğü bilimidir.

· Bunlardan başka tarihe yardımcı bilimler arasına Felsefe, İstatistik, Psikoloji, Astronomi, Tıp gibi -birçok bilimi katabiliriz.



B. ZAMAN VE TAKVİM

1. Takvimin Ortaya Çıkışı ve Tanımı

Takvim: Zamanı günlere, aylara, yıllara bölme metodudur.

· İnsanlar zamanı ölçerken ölçü aracı olarak güneşi ve ay'ı kullanmışlardır.

· Güneşi kullananlar dünyanın güneş etrafında bir tam dönüşünü esas almışlardır (365 gün 6 saat).

· Bu şekilde güneşe göre oluşturulan takvimlere Güneş Takvimi diyoruz.

· Ay'ı kullananlar ise ayın dünya etrafında 12 kez dönmesini (12 x 29.5 =354) esas almışlardır. Bu şekilde aya göre oluşturulan takvimlere Ay Takvimi diyoruz.

· Tarihte ilk güneş takvimini Mısırlılar,

· İlk ay takvimini de Sümerler kullanmışlardır.

· Her toplum kendi takvimini oluştururken kendileri için önemli saydıkları bir günü başlangıç olarak kullanmışlardır.

Örnek olarak;

« Romalılar, Roma'nın kuruluşunu,

« Müslümanlar, Hz. Muhammed’in hicretini,

« Hıristiyanlar, Hz. İsa'nın doğumunu takvimlerinin başlangıcı yapmışlardır.



2. Türklerin Kullandıkları Takvimler

1. 12 Hayvanlı Türk Takvimi:

· Türklerin kullandığı en eski takvimdir.

· Güneş yılını esas alır. 12 yılda bir devir yapar.

· Bu takvimde her yıl bir hayvan adıyla anılıyordu.

· Günümüzde Çin, Tibet ve Sibirya’da kullanılmak-tadır.

2. Celâlî Takvimi:

· Büyük Selçuklular zamanında Melikşah tarafından Ömer Hayyam ve ekibine hazırlatılan bu takvim güneş yılına göre hazırlanmıştı.

3. Hicrî Takvim:

· Ay yılını esas alır.

· Başlangıç olarak Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicret ettiği 622 yılını alır.

· Günümüzde Ramazan ayı, kutsal gün ve gecelerde bu takvimi kullanmaktayız.

4. Rumî Takvim:

· Osmanlı Devleti'nde resmî ve malî işlerde kullanılmak üzere Tanzimat Fermanı ile (1839) yürürlüğe giren takvimdir.

· Güneş yılını esas alır.

5. Milâdî Takvim:

· 1926'dan itibaren kullandığımız takvimdir. Güneş yılını esas alır. Temeli Mısırlılara dayanır. İyon ve Yunanlılar kanalıyla Batı'ya aktarılmıştır. Romalılar Sezar zamanında Jülyen takvimi olarak düzenlemiş ve kullanmışlardır. Yeniçağ'da Papa XII. Gregor tarafından yeniden yapılan düzenlemelerle Gregoryen Takvimi olarak anılmıştır. Miladî takvim Hz. İsa'nın doğuşunu başlangıç olarak kabul eder.



Yüzyıl (Asır)

· Tarihlendirmede 100 yıllık zaman dilimi kullanılır. Bu zaman dilimine yüzyıl (yy) denir.