TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN DIŞ SİYASETİ

Millî Dış Politikamızın İlkeleri:

· Milli sınırlarımız içinde varlığımızı korumak

· Gerçekleşmeyecek emeller peşinde koşmamak

· Medeni ve insanca davranarak bunun karşılığında destek beklemek

· Diğer devletlerin iç politikalarından ve rejimlerinden etkilenmemek

· Hiçbir ülkenin iç işlerine karışmamak, kendi iç işlerimize de dış devletleri karıştırmamak

· Milli politikayı uygularken kamuoyunu dikkate almak

· Dürüst, açık ve tutarlı olmak

· Dünyadaki gelişmeleri takip etmek

· Barış içinde hakka ve hukuka uygun bir şekilde sorunları çözmek

Bu doğrultuda;

1.İç ve dış politika ilkesi olarak “Yurtta Sulh, Ci­handa Sulh” ilkesi benimsendi.

2.Savaş korunma amacı olarak görüldü. Başak bir devletin topraklarını almak için politika izlenmedi.

3.Milli Egemenlik ve milli menfaatler ön planda tutuldu.

4.İlk yıllarda Misak-ı Milli gerçekleştirilmeye çalı­şıldı.

5.1920-1936 yılları arasında batıya karşı SSCB’nin dostluğu devam ettirildi.

6.1936.1945 yılları arasında İtalya’nın saldırgan tutumuna karşı ve batı ile ilişkileri yumuşatmak için İngiltere ile dost geçinildi.

7.1945’den sonra SSCB tehdidine karşı ABD ile dost geçinildi.

8.1928’de Afganistan ile dostluk antlaşması imza­landı

9.1930’a kadar Lozan’dan kalan problemler halle­dildi.

10.1925’de SSCB ile saldırmazlık antlaşması imza­landı.

11.1928’de İtalya ile tarafsızlık ve uzlaşma antlaş­ması imzalandı.

12.1935.1938 arasında Avrupa’nın bloklaşma duru­mundan dolayı Avrupalı devletlere karşı çok yönlü bir politika izlendi ki bu da Montrö Antlaşması’nın imzalanmasında etkili oldu.

13.1919.1920 arası Türkiye’nin dost arayışı döne­mi­dir.

14.1920 sonrasında bir yandan SSCB ile iyi geçini­lirken; bir yandan da işgalciler arasındaki ayrılık­lardan faydalanmanın yolu arandı.

15.1923.1930 arasında Lozan’dan kalan problemler halledildi.

16.Milli çıkarların korunmasına, devletlerin eşitliği ilkesine uyulmasına ve ittifaklar kurulmasına önem verildi.

Nüfus Mübadelesi (Değiş-Tokuş)

· Nüfus sorunu, Lozan görüşmelerinde halledildiği halde uygulanma safhasında Yunanistan problem çıkarmıştır.

· Yunanistan İstanbul’da daha fazla Rum kalmasını istiyor; Türkiye ise yasalar çerçevesinde bu işi halletmek istiyordu.

· Nüfus mübadelesi so­runu, Yunan başbakanı ile Mustafa Kemal arasında 1930 yılında görüşülerek 10 Haziran 1930’da im­zalanan Ankara Antlaşması ile halledildi. Bu ant­laşmadan sonra Türk-Yunan ilişkileri düzelmiştir.

· Türkiye ile Yunanistan arasındaki dostluk ilişkileri 1954 yılında meydana gelen Kıbrıs sorununa kadar devam etmiştir.

Yabancı Okullar Sorunu

· Lozan Antlaşması’na göre yabancı okulları Tür­kiye’nin belirleyeceği şartlara uyacaktı.

· Türkiye 1924 yılında okullarda dini ayin yapılması için bulundurulan salonların kapatılmasına;

· 1925 ve 1926 yıllarında ise yabancı okullarda Türkçe, Tarih ve Coğrafya gibi derslerin Türk öğretmenler tara­fından okutulmasına; derslerde Türklük aleyhine bilgiler olmamasına ve okulların Türk müfettişler tarafından denetlenmesine dair kanunlar çıkardı.

· Fransa ve Papalık başta olmak üzere, Avrupalı devletler Türkiye’nin yabancı okullar konusundaki uygulamalarına karşı çıktı. Fakat okullar meselesini iç meselesi sayan Türkiye yabancı devletleri iç işlerine karıştırmadı.

Dış Borçlar Meselesi

· 1928’li yıllarda görülen dünya ekonomik bunalımı, Türkiye’yi de olumsuz etkiledi ve Türkiye, Fransa’ya olan borcunu gerektiği gibi ödeyemez hale geldi. Bu durumdan dolayı Fransa ile bir müd­det gerginlik yaşandıysa da; sorun 1930 yılında karşılıklı görüşmeler sonucunda çözüldü.

Not: 1954 yılında, borçların anaparasının öden­mesi; 1984 yılında ise faizinin ödenmesi tamam­landı.

Irak Sınırı ve Musul Meselesi

· Musul meselesi, Lozan’ın bıraktığı problemlerden biriydi. İngiltere zengin petrol yataklarına sahip olmasından dolayı Musul’u Türkiye’ye bırakmak istemiyor ve sömürgeci düşünce ve ahlakı doğrultu­sunda bu konuyu kendi lehine çözümleyebilmek için her problemi çıkarıyordu.

· Musul meselesinin çözümü için Türkiye ile İngil­tere arasında görüşmeler 19 Mayıs 1924’de başladı. Fakat İngiltere Hakkâri’yi de tartışmalı bölgeden görmek isteyince görüşmeler kesildi.

· Bundan sonra mesele önce Milletler Cemiyetine, sonra Lahey Adalet Divanı’na gitti. Meselenin kendi konusu olmadığını ileri söyleyen Adalet Divanı meseleyi tekrar Milletler Cemiyeti’ne havale etti.

· Meselenin bu şekilde uzatılması; İngiltere’nin zaman kazana­rak Musul ve civarında olaylar çıkarıp meseleyi lehine çözümleyebilmek isteyişinin bir sonucudur.

5 Haziran 1926’da imzalanan Ankara Antlaş­ması ile

1.Musul ve çevresi İngiliz mandaterliği altında bulunan Irak’a bırakıldı.

2.Irak hükümeti Musul petrol gelirlerinin vergisinin %10’unu 25 yıl süre ile Türkiye’ye vermeyi kabul etti. (Türkiye bu gelirden bir defaya mahsus olmak üzere 500.000 sterlin aldı.)

Önemi:

1.Bugünkü Türkiye-Irak sınırı çizildi.

2.Türk-İngiliz ilişkileri düzelmeye başladı.

3.Misak-ı Milliden taviz verildi.

Milletler Cemiyeti ve Milletler Cemiyetine Girişimiz

· Milletler Cemiyeti, 10 Ocak 1920’de Cenevre’de kurulmuştur.

· Musul Meselesi’nde İngiltere’nin çıkarlarına hiz­met etmiş olduğundan dolayı; Türkiye, Milletler Cemiyeti’ne uzun bir süre güven duymadı.

· Türkiye’nin Avrupa’ya çok yakınlaşmak is­temeyişinde SSCB’yi küstürmeme düşüncesi de vardır.

· Türkiye’nin Milletler Cemiyetine girmek gibi bir amacı yoktu. Lozan’dan sonra Türkiye’nin barış yolunda gösterdiği çabalar ve Musul’u Irak’a bırakmasından dolayı Türkiye’ye karşı sıcak dav­ranmaya başlayan İngiltere, Türkiye’yi Milletler Cemiyeti üyeliğine davet edince; uluslararası barışa katkıda bulunmak istediğini göstermek isteyen Türkiye, Milletler Cemiyeti’ne 18 Temmuz 1932’de üye oldu.

· Not: 1934’de SSCB de Miletler Cemiyeti’ne üye oldu.

Balkan Antantı (9 Şubat 1934)

Antantın Oluşmasının Sebebi:

· 1933’den sonra İtalya’nın hızlı bir şekilde silahla­narak Balkanlar’a yönelik politikalar üretmesi Bal­kan devletlerini ve Türkiye’yi endişelendirmiştir.

Antantı Oluşturan Devletler:

· Türkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya

· Bu antant devletlerin toprak bütünlüğüne saygı gösterme ve iç işlerine karışmama esasına dayanı­yordu.

Önemi:

1.Türkiye Yunan sınırını güvence altına aldı.

2.Türkiye bölgede lider konumunda olduğunu gös­terdi.

3.Türkiye uluslararası barışa katkıda bulunmak istediğini gösterdi.

4.Montrö Antlaşması için Türkiye taraftar buldu.

Not: Balkan Antantı İkinci Dünya Savaşının başla­ması ile dağıldı.

Montrö Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)

· Türkiye Lozan’da Boğazlar ile ilgili hükümleri, güvenlik konusunda Milletler Cemiyeti’nin etkili olacağı ve Avrupa’da silahsızlanmanın gerçekleşe­ceği ümidi ile kabul etmiştir.

· 1933 yılından itibaren Almanya ve İtalya’nın hızlı bir şekilde silahlanması ve MC’ni bu duruma bir çare bulamaması Türkiye’yi Boğazların güvenliği konusunda endişelendirdi.

· Lozan Antlaşması’nın Türkiye’yi Boğazlar konusunda kısıtlayan hüküm­lerinin kaldırılması için Türkiye, 10 Nisan 1936’da Lozan’ı imzalayan devletlere birer nota gönderdi.

· Antlaşmaların hiçe sayıldığı ve devletlerin dost arayışı içinde olduğu bir dönemde Türkiye’nin istekleri olumlu karşılandı ve Boğazlar’ın statüsü İsviçre’nin Montrö kentinde tekrar görüşüldü.

Montrö Sözleşmesi’nin İçeriği:

1.Boğazlar komisyonu kaldırılarak görevleri Türk devletine devredildi.

2.Boğazlara Türkiye’nin asker sokması kabul edildi.

3.Ticaret gemilerinin Boğazlar’dan serbest geçişi kabul edildi.

4.Savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçişine sınırlama getirildi.

5.Savaş zamanında Türkiye’ye Boğazlar’ı kapatma hakkı tanındı.

Önemi:

1.Misak-ı Milli yönünde önemli bir adım atıldı.

2.Türkiye’nin uluslararası güç dengesinde önemi arttı.

3.SSCB, kendisini Karadeniz’de güvende hissetti.

4.Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki durumu güç­lendi.

Açıklamalar:

1.İtalya sözleşmeyi daha sonra imzaladı. (İtalya Habeşistan’a saldırdığı zaman Milletler Cemiyeti’nde olan Türkiye de İtalya’nın bu davranı­şını kınamak zorunda kal­mıştı.)

2.İngiltere Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de güçlü olmasını istiyordu.

3.SSCB, Lozan’ın oluşturduğu Boğazlar rejimini beğenmiyordu.

4.Japonya, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra görüşmeden çekildi.

Sâdâbat Paktı (9 Temmuz 1937)

Sebebi:

· İtalya’nın Akdeniz Havzası ve Ortadoğu’ya yöne­lik saldırgan tutumu.

Katılan Devletler:

· Türkiye, İran, Afganistan ve Irak

Önemi:

1.Türkiye İran ve Irak sınırını güvence altına aldı.

2.İtalya’ya karşı Balkanlar’da önemli bir caydırıcı­lık rolü üstlenmiş olan Türkiye Sâdâbat Paktı ile de tavrını devam ettirerek dünya barışına katkıda bu­lunma istediğini göstermiştir.

3.Türkiye bölgede öncü durumda olduğunu göster­miştir.

Not: İkinci Dünya Savaşı başlayınca pakt dağılmış­tır.

Hatay Sorunu ve Sonucu

· Fransa, 1936 yılında Hatay’dan çekilerek, bölgeyi Suriye’ye bırakmak isteyince; bu durumun Ankara Antlaşması’na uymadığını ileri süren Türkiye Milletler Cemiyeti’ne başvurdu.

· İkinci Dünya Savaşı’nın belirtileri oluştuğundan do­layı Fransa, Hatay meselesinde Türkiye’yi pek uğ­raştırmadı.

· 3 Temmuz 1938’de Hatay meselesi çözümlendi.

· Bu çözüm doğrultusunda; 5 Temmuz 1938’de Türk askeri Hatay’a girdi.

· 2 Eylül 1938’de Hatay Meclisi açıldı. Tayfur Sökmen devlet başkanı, Abdurrahman Melek başbakan oldu.

· Hatay Meclisi’nin verdiği kararla Hatay, 29 Hazi­ran 1939’da Türkiye’ye katıldı.

Önemi:

1.Misak-ı Milli yönünde son adım atıldı.

2.Güney sınırı son halini aldı.

3.Mustafa Kemal, İkinci Dünya Savaşı öncesi gelişme­lerini Türkiye’nin lehine kullanarak doğru bir siyaset izlediğini gösterdi.

Not: Hatay Türkiye’ye katılan son toprak parça­sıdır.