Fener metodu: Tarihte ışık hızı çeşitli metotlarla ölçülmeye çalışılmıştır. Işığın hızını ilk ölçmeye kalkışanın Galileo olduğu söyleniyor. Galileo bir tepenin üstünde arkadaşı diğer tepenin üstünde, önce Galileo elindeki feneri yakıyor, arkadaşı fenerin ışığını görünce bu sefer o elindeki feneri yakıyor, Galileo arkadaşının fenerinin ışığını görünce geçen toplam zamanı ölçüyor. İki tepe arasındaki mesafeyi geçen zamana böldüklerinde ışığın hızını hesaplıyorlar. Fakat bu sağlam bir yol olmadığından ışığın hızını ölçemiyorlar.
Jüpiterin uydusu metodu:
Işığın hızını ilk defa başarılı bir şekilde 1675 yılında Roemer ölçmüştür. Roemer yaptığı uzun süreli ve sabırlı gökyüzü gözlemlerinde Jüpiter’in uydularından Io’nun tutulmasındaki gariplik dikkati çekmişti. Dünya ile Jüpiter birbirine yakınken Io’nun tutulması az, uzaklık artınca da çok sürüyordu. Roemer haklı olarak bunu Dünya ile Jüpiter arasındaki mesafe artınca ışığın daha fazla yol almasına bağladı.
Jüpiter, Güneş etrafındaki bir dönüşünü 12 yılda tamamlar. Dünya, Güneş etrafında 180 derece dönünce Jüpiter sadece 15 derece dönüyor. Yani 6 ayda dünya yaklaşık olarak Jüpiter’den Dünya Güneş arası uzaklığın iki katı kadar uzaklaşıyor. Io’nun tutulma süresindeki artışı yaklaşık olarak 20 dakika ölçen Roemer ışığın hızını yaklaşık olarak 2,14.10 8 m/s olarak ölçtü.
Yıldız ışığı metodu:
Rüzgârsız fakat yağmurlu bir havada yürürseniz ön tarafınız daha fazla ıslanır. Bunun sebebi normalde düşey yönde yağan yağmur yürüdüğünüzde, düşey ile bir açı yaparak yağar. Dairesel bir yörüngede dolanırsanız bu açı hep aynı olur. (parallaks) Bradley Dünyanın güneş etrafında dönmesinden dolayı yıldız ışıklarının da bir açı ile geleceklerini tahmin etti. Bradley bu açıyı başarılı bir şekilde ölçtü. Dünyanın Güneş etrafındaki hızını da bildiğinden ışığın hızını yaklaşık olarak 3,01.10 8 m/s olarak ölçtü.
Dönen dişli metodu:
1849 yılında Fizeau dönen bir dişli kullanarak ışığın hızını 3,15.108 m/s olarak hesapladı. Fizeau hızlı dönen bir dişlinin iki dişi arasından ışığı geçirip 8 km ötede duran aynadan ışığın geri yansımasını sağladı. Fizeau dişliyi yeterince büyük bir hızla dönderip, aynadan yansıyan ışığın bir sonraki boşluktan geri gelmesini sağladı. Fizeau dişli ile ayna arasındaki mesafe ve dişlinin dönüş hızını bildiğinden ışığın hızını rahatlıkla hesapladı.
Dönen ayna metodu:
1862 yılında Foucault dönen sekizgen bir ayna kullanarak ışığın hızını 2,98.108 m/s olarak hesapladı. Şekildeki düzeneği kullanarak dönen aynadan yansıttığı ışığı uzaktaki başka bir sabit aynadan tekrar dönen aynaya yansıttı. Sekizgen ayna uygun bir hızla döndüğünde, uzaktaki aynadan yansıyan ışığın gidip gelme süresinde, ardışık iki ayna yer değiştirirse gözlemci ışık kaynağını tekrar görür. Dişli yönteminde olduğu gibi ışığın gidip gelem süresi ve aynaların dönüş hızı bilindiğinde ışığın hızı ölçülebilir.
KAYNAK: fizikögretmeni.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder