RUH SAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. RUH SAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Ruh sağlığını etkileyen faktörler toplumdan topluma ve zamana göre değişebilir. Ancak bu faktörleri genel olarak kişisel ve çevresel olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz.

a. Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörler
Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörler, yaş, cinsiyet, meslek, medeni durum, kişisel alışkanlıklar ve beden sağlığı öğelerinden oluşur.
Yaş: Ruhsal bozuklukların en sık görüldüğü dönem, ergenlikten orta yaşlara kadar geçen süredir. İleri yaşlarda da beyinde meydana gelen organik bozukluklar sebebiyle ruhsal sorunlar ortaya çıkabilir.
Cinsiyet: Kadın veya erkek olmanın sosyal hayatta getirdiği yükümlülükler farklı olduğundan cinsiyetin ruh sağlığına dolaylı bir etkisi vardır. Örneğin; orta yaştaki kadınlar, aynı yaştaki erkeklere göre daha fazla ruhsal çöküntü yaşamaktadırlar.
Meslek: Yoğun gerilimin yaşandığı bazı meslek gruplarında ruhsal bozuklukların ortaya çıkma ihtimali daha yüksektir (Resim 3.12). Yöneticilik, pilotluk, cerrahlık gibi kişinin sürekli kendini kanıtlamasını gerektiren ve gerilimli ortamda çalışılan meslekler, bu gruptan sayılabilir. Yine mesleğin sevilerek yapılması, yeterli maddi ve manevi doyumu sağlaması da ruh sağlığı üzerinde olumlu etki yapar.

Resim 3.12 Maden işçiliği gibi gerilimli meslekler ruh sağlığını etkileyebilir.

Resim 3.13 Aile geçimsizlikleri ruh sağlığını etkiler.

Resim 3.14 Terör ve savaş gibi özel zorlayıcı durumlar ruh sağlığını olumsuz etkilemektedir.

Medeni durum: Düzenli ve mutlu bir hayatı olan evli kişilerin, bekâr ya da boşanmış kişilere göre ruh sağlıkları daha yerinde olmaktadır. Ancak huzursuz evlilikler de hem eşlerin hem de çocukların ruh sağlıklarını olumsuz etkilemektedir.
Kişisel alışkanlıklar: Ruh sağlığına etkileri yönünden alışkanlıklar, olumlu ya da olumsuz olarak gruplandırılabilir. Dinlendirici ve becerileri geliştirici hobiler, ruh sağlığını olumlu yönde etkilerken uyuşturucu ve alkol kullanımı gibi zararlı alışkanlıklar hem beden hem de ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yapar.
Beden sağlığı: Beden sağlığının bozulması, ruh sağlığını da etkileyen bir faktördür. Uzun süreli, süreğen hastalığı olan kişilerin kolaylıkla ruhsal çöküntüye uğradıkları bilinir. Aynı şekilde ruhsal sıkıntıları olan kişilerin, daha sık bedensel rahatsızlıklara yakalandığı gözlenir. Örneğin, sürekli üzüntü ve umutsuzluk içindeki kişilerde mide asidinin artması ile çeşitli mide hastalıkları ortaya çıkabilir.
Beden sağlığını etkileyen faktörlerden genetik özellikler de ruh sağlığını etkileyebilir. Bazı ruh hastalıklarının genetik özelliklerle taşındığı bilinmektedir.
Yetersiz ve dengesiz beslenme, bedensel olarak büyüme ve gelişmenin geri kalmasına yol açarken ruh sağlığını da olumsuz yönde etkilemektedir.

b. Ruh sağlığını etkileyen çevresel faktörler
Ruh sağlığını etkileyen çevre ile ilgili faktörler; aile, sosyal, kültürel ve ekonomik durumlar ile özel zorlayıcı durumlardır.
Aile: Huzurun, sevgi ve hoşgörünün etkin olduğu bir aile ortamı, hem çocukların hem de anne babanın ruh sağlığı üzerinde olumlu etkilerde bulunur. Tersine, sürekli kavga, huzursuzluk, iletişim bozukluğunun hüküm sürdüğü bir aile ortamı da ruh sağlığını olumsuz etkilemektedir (Resim 3.13). Sorunlu aileler, boşanmış ve parçalanmış aileler, evlat edinilmiş çocukların varlığı, aile üyelerinden birinin hastalığı ya da sağlığa zararlı alışkanlıklarının olması, ruh sağlığı üzerinde olumsuz etki yapabilen faktörlerdendir.
Sosyal, kültürel ve ekonomik durumlar: Kişilerin içinde yaşadığı sosyal çevre, kişilerin bu çevreye uyum sağlayabilme yetenekleri ile bağlantılı olarak ruh sağlığını etkilemektedir. Köyden şehre göç, hızlı değişen aile ve çevre yapısı, bu uyum yeteneğini bozarak ruh sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir.
Düşük ekonomik şartlardaki toplumlarda aile içi sorunlar, işsizlik ve suç işleme eğilimi daha fazla görülür.
Kültürel faktörler de ruh sağlığını etkilemektedir. Örneğin; Anadolu'da yeni evlenen bazı genç kadınlar yıllarca süren bir suskunluk dönemi yaşarlar. Bunun sonucunda da iç sıkıntısı (anksiyete) rahatsızlığı bu kadınlarda sık görülür.
Özel zorlayıcı durumlar: Savaş, terör olayları, (Resim 3.14) deprem, büyük yangınlar gibi kişileri zorlayan özel durumlarda da ruh sağlığı olumsuz yönde etkilenmektedir. Kişiler böyle durumlarda, normal şartlarda dengede tutabildikleri duygu, düşünce ve davranışları ile çevreye uyumları bozularak hastalanabilmektedir.

Resim 3.15 Çiçek yetiştirmek ve bahçeyle uğraşmak kişileri ruhen dinlene

Resim 3.16 Dinlenirken yapılan yararlı uğraşılar ruh sağlığı açısından faydalıdır.

c. Doğal afetlerin insanın ruh sağlığına etkileri
Doğal afetler insanların ruh sağlığını olumsuz etkileyen olaylardır. Özellikle deprem gibi afetlerden toplumun büyük bir kısmı etkilenir. Konutların ve işyerlerinin yıkılması, kişilerin barınacak yer bulamamalarına ve işsiz kalmalarına yol açar. Aile bireylerinin ve yakın çevredeki insanların yaralanması veya hayatlarını kaybetmesi üzüntü ve moral bozukluğu yaratır. Böyle durumlarda kişiler panik, şaşkınlık, çaresizlik, suçluluk ve öfke içinde olabilirler. Asılsız söylentilerin ortaya çıkması da bu olumsuz etkileri artırır. Bu yüzden söylentilere inanılmamalı ve doğru bilgi kaynaklarına ulaşılmalıdır. Doğal afetlerde insanların yaşanan gerçekleri kabul ederek, mevcut duruma uyum sağlamalarına yardımcı olunmalıdır. Üstesinden gelemeyeceği böyle sorunlarla karşılaşanlar psikiyatr ve psikologlara veya okullardaki rehberlik ve psikolojik danışmanlık servislerine başvurabilirler.