SAĞLIKLA İLGİLİ UYULMASI GEREKEN DİĞER KURALLAR

5. SAĞLIKLA İLGİLİ UYULMASI GEREKEN DİĞER KURALLAR
Sağlıklı hayatın korunması için bazı temel sağlık alışkanlıklarının kazanılması gerekir. Bu alışkanlıkların büyük kısmı, okul öncesi dönemde evde ve yuvada kazanılması gereken alışkanlıklardır. Ancak daha sonra kazanılabilecek davranışlar da vardır:
Okuyup yazarken yeterli ışığın soldan, arkadan ve yukarıdan gelmesine dikkat edilmelidir. Hareketli taşıtlarda ve yüzükoyun yatarken okumamaya özen gösterilmelidir. Çünkü bu durumda gözün uyum yeteneği bozulmaktadır. Okunan yazı ile göz arasındaki uzaklığın 40 cm olmasına dikkat edilmelidir. Ara sıra gözleri kapatarak veya uzağa bakarak gözleri dinlendirmek gerekir. Deniz kenarında, parlak güneş altında ya da karda gözleri parlak ışıktan korumak amacıyla güneş gözlüğü kullanılmalıdır. Ancak her güneş gözlüğü sağlıklı üretilmemiştir. Gözlük camlarının yeterli koyulukta ve kaliteli camdan yapılmış olması gerekir. Gözleri ovuşturmaktan ve gözlere bastırarak şaka yapmaktan kaçınılmalıdır. Göz sağlığı açısından televizyon ve bilgisayar ekranlarına çok yakın oturulmamalı (Resim 2.16), çok uzun süre televizyon seyredilmemelidir.
Kulağa, yabancı cisimler sokulmamalıdır. Yüksek tonda ve kulaklıkla müzik dinlemek işitme kaybına sebep olabileceği için dikkatli davranılmalıdır.
Burun mukozasının zedelenmemesi ve iltihaplanmaması için burun karıştırmamak ve burundan kıl koparmamak gerekir. Hapşırıp öksürürken ağız ve burun temiz bir mendille kapatılmalıdır. Böylece çevreye mikroorganizmaların yayılması engellenebilir. Burundan soluk alınıp verilmelidir. Bu yolla havadaki parçacıklar ve mikroorganizmalar tutulur ve alınan hava da ısıtılmış olur.
Sivilcelerin sıkılması, iltihabın yayılmasına ve kalıcı derin izlerin kalmasına sebep olabileceği için özellikle yüzdeki sivilcelerin sıkılmaması gerekir.
Yerlere tükürmek, ağız, boğaz ve solunum yollarındaki mikropların çevreye yayılmasına sebep olur. Bu yüzden yere tükürmemek ve tükürenleri uyarmak gerekir.

6. Sağlıklı Hayatın Korunmasında Uyulması Gereken İlkeler
Sağlıklı hayatın sürdürülmesi; hastalıklara karşı bağışıklarına, düzenli sağlık kontrolleri, yeterli ve dengeli beslenme, aile planlaması ve sağlık konusunda kişilerin eğitilmesi ile mümkündür.
Çevrede bulunan bazı mikroorganizmaların veya onların ürünlerinin zararlı etkilerine karşı kişilerin aşılanma yolu ile dirençli kılınmasına bağışıklama adı verilir. Bu yolla bazı önemli bulaşıcı hastalıklardan korunmak mümkün olmaktadır. Doğumdan itibaren özellikle bebeklik döneminde, düzenli bir aşılama programına uyulduğunda, bebeklerin bu hastalıklara yakalanma, yakalansa bile ölme ihtimali hemen hemen hiç yoktur. Bebeklerin aşılanmasında anne babaların duyarlı davranmalarının büyük önemi vardır.

Resim 2.17 Kişiler belli aralıklarla sağlık kontrolünden geçmelidir.

Kitle taraması: Belli yaş gruplarındaki insan topluluklarının sağlık kontrolünden geçirilmesidir (Okul çocuklarının sağlık taramasından geçirilmesi gibi).
Raşitizm: D vitamini yetersizliğine bağlı olarak gelişen, kemiklerde şekil bozukluklarına yol açan hastalıktır.

Bir hastalığın ya da hastalığa ait belirtilerin, tam olarak ortaya çıkmadığı, kişiye sıkıntı vermediği, iş gücünü etkilemediği dönemde tanınmasına erken tanı adı verilir.
Erken tanı özellikle kanser, şeker hastalığı, tüberküloz gibi bazı önemli hastalıkların ortaya çıkarılması ve tedavilerinin belirlenmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Gecikme, bu hastalıkların ağırlaşmasına ve tedavi imkânının ortadan kalkmasına sebep olabilir. Tanının gecikmesi iş gücü kaybına ve tedavi harcamalarına sebep olur. Bundan dolayı kişilerin sağlıklıyken de belli aralıklarla sağlık kontrolünden geçmesi gerekir (Resim 2.17). Erken tanı konmasında, kitle taramalarının da önemi vardır. Kişisel ve toplumsal sağlığın olumlu yönde gelişmesinde, beslenmenin çok önemli bir yeri vardır. Kişinin büyümesi, gelişmesi, başarılı ve verimli çalışması, bedensel ve ruhsal sağlığının devam etmesi ve hastalıklara karşı daha dayanıklı olabilmesi için yeterli ve dengeli beslenmesi şarttır.
Yeterli beslenme, vücudun bütün fonksiyonlarının sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için ihtiyaç duyulan enerjiyi karşılayacak miktarda besin alınmasıdır.
Dengeli beslenme ise enerji ihtiyacı ile beraber vücudun yapım, onarım ve diğer işleri için ihtiyaç duyulan besin maddelerinin dengeli bir şekilde alınmasıdır. Kişinin beslenmesi, sağlık durumunu etkiler. Yetersiz ve dengesiz beslenme, özellikle büyüme ve gelişme çağındaki çocuk ve gençlerde büyüme ve gelişme geriliğine yol açar. Yetersiz ve dengesiz beslenme, bebeklik döneminde zekâ gelişimini engellediği gibi, kızamık, boğmaca, verem, ishal gibi hastalıkların ağır seyretmesine ve uzun sürmesine sebep olur. Ayrıca raşitizm, aşırı zayıflık gibi hastalıklar da doğrudan beslenme bozukluğuna bağlıdır.
Şişmanlık sağlıklı olmanın veya iyi beslenmenin göstergesi değildir. Tüketilenden çok enerjinin, uzun süre alınması sonucu, boya göre vücut ağırlığının arzu edilenden fazla olmasıdır. Çok şişmanlık da günümüzde bir hastalık olarak kabul edilmektedir. Yeterli ve dengeli beslenen insanlar sağlıklı ve hareketlidir. Zekâ gelişimleri iyi, boy ve ağırlıkları yaşlarına göre normal ve orantılıdır. Anne, çocuk, aile ve toplum sağlığının korunmasında büyük önemi olan aile planlaması;
Eşlerin istenmeyen gebelikten sakınmalarına,
İki doğum arasındaki süreyi düzenlemelerine,
Sosyoekonomik durumlarını göz önüne alarak bakabilecekleri sayıda çocuğa sahip olmalarına,
Çocuğu olmayan ailelerin bu isteklerini gerçekleştirmelerine yardımcı olan uygulamaların tümüne verilen addır.
Aile planlamasını sağlıklı bir şekilde uygulayabilmek için aile planlaması hizmeti veren kurum ve kuruluşlardan yararlanılması gerekir. Yurdumuzda sağlık ocakları, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri, hastanelerin kadın hastalıkları ve doğum bölümleri ile doğumevleri aile planlaması hizmeti vermektedir.
Sağlıklı hayatın korunmasında, tedavi hizmetlerinden yararlanma yolları ve sağlıklı bir çevre oluşturulması için kişilere olumlu davranışlar kazandırmaya yönelik sağlık eğitiminin büyük önemi vardır. Sağlık eğitimi, kişilere ve topluma kendi çaba ve eylemleri ile sağlıklı bir hayat sürmeleri için yardımcı olur. Böylece kişilerin, ailenin ve toplumun bir üyesi olarak sağlıklarını daha iyiye götürmek üzere sorumluluk duygusu geliştirmelerini sağlar. Sağlık eğitimi, toplumun sağlık düzeyinin yükselmesinde önemli bir rol oynar. Tecrübeli sağlık personeli, her zaman ve her fırsatta topluma sağlık eğitimi vermelidir.