SAĞLIK HİZMETLERİ VE YARARLANMA YOLLARI

3. SAĞLIK HİZMETLERİ VE YARARLANMA YOLLARI
Genel olarak sağlığın korunması ve hastalıkların tedavisi için yapılan çalışmalara sağlık hizmetleri denir. Sağlık hizmetleri üç grupta incelenir.
a. Koruyucu sağlık hizmetleri
b. Tedavi hizmetleri
c. Rehabilitasyon (esenlendirme) hizmetleri.

a. Koruyucu sağlık hizmetleri
Koruyucu sağlık hizmetleri, kişiye ve çevreye yönelik hizmetler olarak iki ana gruba ayrılır.
Kişiye yönelik hizmetler; bağışıklama (Resim 1.17), hastalıkların erken tanı ve tedavisi, ilaçla koruma, beslenmeyi düzenleme, sağlık düzeyini yükseltme, sağlık eğitimi ve aile planlaması hizmetlerinden oluşur. Bu hizmetleri, eğitimli sağlık personeli yürütür.
Çevreye yönelik sağlık hizmetleri ise çevrede sağlığı olumsuz yönde etkileyen etmenleri yok ederek ya da zararsız hâle getirerek çevreyi daha sağlıklı hâle getirmeyi amaçlamaktadır. Çevre sağlığı ve besin kontrolü çalışmaları, bu tür hizmetlerdir. Çevreye yönelik koruyucu hizmetler veterinerlik, mühendislik, çevre sağlığı teknisyenliği gibi meslek gruplarının iş birliğini gerektirir.
Kişiyi hastalıklardan korumak için alınan önlemler birincil koruma adını alır. Birincil korumaya, beslenmenin düzenlenmesi, bulaşıcı hastalıklardan korunma, kanser araştırmasında erken tanı yöntemleri, aile planlaması çalışmaları örnek gösterilebilir.
Hastalık belirtileri ortaya çıkmadan ya da hafifken tanılarının konulması ve tedavilerinin yapılması ikincil koruma adını alır. Hastalıkların tedavi edilemez dönemden önce teşhis edilmesini ve ilerlemesinin önlenmesini amaçlar.
Hastalıkların olumsuz sonuçlarının sınırlandırılması ve hastalıklara bağlı sakatlıkların önlenmesine yönelik çalışmalar ise üçüncül korumayı oluşturur. Örneğin, bazı eklem hastalıklarında fizik tedavi uygulamaları ile oluşabilecek kalıcı hizmetlerinin en önemli adımlardandır, sakatlıkları önlemek mümkündür.

Resim 1.17 Aşılama koruyucu sağlık

Bağışıklama: Bir bulaşıcı hastalığın etkeni veya toksinleri kullanılarak vücutta o hastalığa karşı direnç oluşturma uygulamalarıdır.
Aile planlaması: Sık doğumları önlemek, istenmeyen gebeliklerden korunmak için koruyucu ve etkin yöntemler sağlayarak ailelerin bakabilecekleri ve istedikleri kadar sağlıklı çocuk sahibi olmaları için gerekli uygulamaların tümü.


b. Tedavi hizmetleri
Tedavi, ilaçla ya da diğer tıbbi yöntemlerle hastalıkların iyileştirilmesi çalışmalarına verilen isimdir. Tedaviye yönelik sağlık hizmetleri, birinci, ikinci ve üçüncü basamak olmak üzere üçe ayrılır.
Birinci basamak tedavi hizmetleri, hastaların ilk başvurdukları sağlık kurumlarında ayakta ya da evinde uygulanan sağlık hizmetleridir. Bu hizmetler ülkemizde sağlık ocakları ve onlara bağlı sağlık evleri ile hastanelerin poliklinikleri ve muayenehanelerde uygulanmaktadır (Resim 1.18). Sağlık ocaklarınca hizmet götürülen bölge halkı, gerekirse tek tek taranarak hastalıkların erken tanısı ve tedavisi sağlanır. Hastanelerde tedavisi gerekenler ise hastaneye sevk edilir.
İkinci basamak tedavi hizmetleri, hastanelerde sunulan sağlık hizmetleridir. Hastanelerde belli dallarda uzmanlaşmış hekimler çalışır. Bu sebeple hastanelerin etkin hizmet sunabilmesi için hastaların öncelikle birinci basamak hizmeti sunan kuruluşlara başvurması gerekir.
Üçüncü basamak tedavi hizmetleri, en gelişmiş sağlık teknoljisinin kullanıldığı merkezlerde sunulan hizmettir. Ayrıntılı tetkik ve tedavi yöntemlerinin uygulandığı, yüksek teknolojiye sahip üniversite hastaneleri ve özel dal hastaneleri (ruh hastalıkları, verem, kanser vb.) bu basamağı oluşturur (Resim 1.19). Üçüncü basamağın etkin hizmet sunabilmesi için basamaklı sağlık sistemine tam uyulması gereklidir. Sağlık hizmetlerinden etkin bir şekilde yararlanmaları için, kişilerin öncelikle birinci basamağa başvurmaları, burada çözüm bulunamadığı takdirde, ikinci ve üçüncü basamağa sevkedilmeleri hastanelerdeki yığılmaları önleyecektir.

c. Rehabilitasyon Hizmetleri
Hastalık ve kazalar sonunda sakat kalarak iş gücünü kaybeden kişilerin sakatlıklarının giderilmesi, bedensel yeteneklerinin arttırılması, yeni becerilerin kazandırılması, sosyal ve iş uyumunun sağlanması için yapılan çalışmalara rehabilitasyon hizmetleri denir. Örneğin; yaralanma sonucu felç olan bir kişinin kendi işini görebilir hâle gelebilmesi, çalışabilmesi, yeniden topluma kazandırabilmesi için rehabilitasyon gerekir. Rehabilitasyon, tıbbi bakım ve sosyal hizmet çalışmalarının birlikte yürütülmesini gerektirir. Sağlık hizmetlerinin etkin olabilmesi için birbirini tamamlayan bir bütün olarak sunulması zorunludur.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de öncelikle çözümlenmesi gereken sağlık sorunları belirlenmiş ve temel sağlık hizmetleri olarak adlandırılmıştır. Temel sağlık hizmetleri kapsamına giren uygulamalar şunlardır:
1. Var olan sağlık sorunlarını çözebilme ve kontrol altına alma yöntemlerini içeren halk eğitimi uygulama
2. Uygun bir beslenme sağlama
3. Yeterli ve temiz içme suyu sağlama
4. Çocuk sağlığı hizmetlerini geliştirme
5. Ana sağlığı ve aile planlaması hizmetlerini geliştirme
6. Başlıca bulaşıcı hastalıklara karşı etkili bağışıklama
7. Salgın hastalıklardan koruma ve kontrol yöntemlerini iyileştirme
8. Sık görülen hastalıkların ve yaralanmaların uygun şekilde tedavisi
9. Gerekli ilaçları sağlama
10. Sağlık yönetimini iyileştirme
11. Çevre şartlarını geliştirme

Bu hizmetler, koruyucu ve tedavi edici hekimlik uygulamalarının bir bütün olarak sunulmasını gerektirir. Temel sağlık hizmeti ilkelerine göre sağlık, ekonomik ve sosyal kalkınmanın temel öğesidir. Sağlık hizmetleri, sektörler arası iş birliğini ve ekip hizmetini gerekli kılar. Sağlık hizmeti herkesin yararlanabileceği biçimde sunulmalı ve tüm toplumu kapsamalıdır. Bu sebeple sağlık hizmetlerine toplumun da katkı ve katılımı gereklidir.
Sağlıklı bir toplum, sağlıklı bireylerden oluşur. Toplumların en önemli zenginliği sağlıklı insan gücüne sahip olmalarıdır. Çünkü sağlıklı insanlar daha verimli çalışır, daha iyi düşünür, daha çok üretir, böylece toplumun kalkınmasına yardımcı olurlar. Oysa sağlıksız, hastalıklı bireylerden oluşan toplumlarda büyük oranda iş gücü kaybı görülür, toplumsal gelişme yavaşlar. Bireyleri sağlıklı olan uluslar daha kolay kalkınabilir.
Sağlıklı toplumların oluşmasında bireylerin kendi sağlıklarını koruma bilincine erişmelerinin büyük önemi vardır. Bu da sağlık konusundaki eğitim çalışmalarına katılmak ve bilimsel yöntemlerle kendi sağlığını korumak ile mümkün olabilir.
Atatürk, "Beni Türk hekimlerine emanet ediniz." sözü ile Türk ulusu ve hekimlerine olan güvenini dile getirmiştir. Yurt dışında tedavisi için Türk milletinin her türlü imkânından yararlanabileceği hâlde, hastalığının en kötü dönemlerinde bile yurdumuzda kalmıştır. Türk hekimlerinin, onun sağlığını düzeltmek için her türlü çabayı göstereceğine yürekten inanarak milletine olan güvenini bir kez daha kanıtlamıştır.